200 jaar Venduehuis der Notarissen in de Nobelstraat

Eenmaal, andermaal! Verkocht!

Vooraanzicht van het Venduehuis

Den Haag kent nog zeker vier huizen met een ‘basse-cour’: zo’n chique voorplein aan de straat waardoor het huis zich wat afzondert. Aan de Herengracht staat er een voormalig winterpaleisje, je hebt ‘Amicitia’ aan het Westeinde, Pulchri Studio aan het Voorhout en natuurlijk dat mooie huis aan de Nobelstraat.

Dat Venduehuis der Notarissen bestaat nu 200 jaar en ter gelegenheid daarvan zal in mei 2012 een boek verschijnen. Over de geschiedenis van het Venduehuis (veilinghuis), maar ook over de bewonersgeschiedenis van het pand, het wel en wee van de buren. Eenvoudigweg omdat het Venduehuis een enorm groot deel beslaat van het bouwblok tussen Prinsestraat, Juffrouw Idastraat, Oude Molstraat en Nobelstraat, is het tegelijk een boek over het Hofkwartier.

Historicus Kees Stal heeft een prettig leesbaar relaas geschreven dat de groei van Den Haag schildert van 1300 tot heden, de economische ups en downs en het daarmee wisselende karakter van de bewoners van dit stukje Hofkwartier. Stal volgt de chronologie, begint met de middeleeuwen en eindigt in de huidige tijd. Maar om een beeld te krijgen van wat is geweest, kun je ook uitgaan van wat je zelf ziet in Oude Molstraat, Juffrouw Idastraat en Nobelstraat; door stukjes van dat beeld weg te gummen krijg je een idee wat er in 750 jaar stadsgeschiedenis kan veranderen.

Het Venduehuis bestaat uit Nobelstraat nummer 5 en nummer 3. Toen de Notarissen in 1813 startten met het veilen van inboedels en meubilair uit erfenissen op Nobelstraat nummer 5 lieten ze het pand grondig verbouwen. Het was een stoer maar doorleefd 17e eeuws pand met 18e eeuwse elegante verbouwingen. De Notarissen gaven het pand het huidige deftige, neoklassieke uiterlijk. In de 19e eeuw is het Venduehuis uitgebreid met een veilingzaal en verdieping ernaast: de neoklassieke zijvleugel is ontworpen door architect Roodenburg die ook de Synagoge aan de Wagenstraat heeft gebouwd. De verkeersdoorbraak van de Prinsestraat betekende een enorme opbloei van het Hofkwartier als woonbuurt en als brandpunt van stedelijke economie (zie het Hofkwartier 1) omdat het verkeer uit de nieuwe woonbuurten nu niet alleen meer via het Noordeinde de binnenstad kon bereiken.

Het Venduehuis breidde in de 19e eeuw gestaag uit en de diepe tuinen die bij het huis hoorden werden vanaf de kant van de Juffrouw Idastraat volgebouwd. Architect Saraber – die ook de huisjes om de Grote Kerk had gebouwd (zie het Hofkwartier 2) tekende een stoere en functionele tuinzaal aan de Juffrouw Idastraat die nog steeds met fraaie zinken letters als zodanig te herkennen is.

Bij al die uitbreidingen moest de tuin eraan geloven zodat eind 19e eeuw sprake was van een langgerekt complex van gekoppelde zalen, van Nobelstraat tot Juffrouw Idastraat. Nobelstraat 5 werd intern geheel aangepast om te dienen als hoofdentree, waardoor de laatste interieurdelen van het voorname 16e en 17e eeuwse woonhuis zijn verdwenen. Oude Molstraat 36 werd erbij gekocht, maar tegen het uitbreken van de eerste wereldoorlog weer van de hand gedaan.

Nobelstraat 3, waar tegenwoordig een ‘vintage-design’ winkel in is gevestigd, is eind 19e eeuw ingrijpend verbouwd tot winkel-showroom voor een 19e eeuwse beddenspeciaalzaak. Vandaar die e-n-o-r-m-e glaspuien op begane grond en verdieping: voorheen waren er beneden gewoon houten winkelpuien en boven vensters. Een groot erf achter nummer 3 dateert uit de tijd dat hier een aanzienlijk woonhuis stond ter breedte van Nobelstraat 1, 3 en 5 bij elkaar: Oude Molstraat 30 en 32 werden later gebouwd achterop het achtererf van dit kapitale huis. Vandaar dat in het begin van de 20e eeuw de Notarissen ook dit huis kochten en op het binnenterrein opslagloodsen lieten bouwen. Het illustreert dat de Oude Molstraat in de 16e eeuw een onaanzienlijk weggetje was met armelijke huisjes, werkplaatsen en stallen.

En het ‘Nobelhuis’ op nummer 1 is misschien wel de beste sleutel om de geschiedenis van dit hele bouwblok te kunnen begrijpen. Het Nobelhuis aan de straat is een 17e eeuws woonhuis, gebouwd op het voorpleintje – de ‘basse-cour’ – van een heel veel ouder huis, dat gedeeltelijk nog als ‘achterhuis’ bestaat. Net als de ‘beddenzaak’ op nummer 3 is het voorplein dus bebouwd, maar hier bestaat het achterhuis nog. Dat huis is één van de oudst bewaarde huizen van onze stad en is van oorsprong een klein deel van een veel breder huis dat hier in de 16e eeuw stond. Dat grote woonhuis stond dus in zijn geheel niet aan de Nobelstraat, maar in een tuin.

Het leert ons dat in de 16e eeuw de stad ongeveer liep tot aan de Papestraat; in de Nobelstraat begon een ‘buitenwijk’ van huizen op erven en in tuinen. In 500 jaar verstedelijking is er heel veel veranderd en als je de tijd neemt om wat langer rond te kijken zie je er steeds meer van terug… Dát is de essentie van een beschermd stadsgezicht – een trage transformatie van de stad waar de rijkdom aan details en verhalen bewaard blijven.