Bertrand Russell is een aristocratische Engelsman die tijdens de Eerste Wereldoorlog gevangen is gezet voor zijn pacifistische ideeën. Hij heeft baanbrekend werk gepubliceerd in de filosofie en de mathematische logica, de tak van de wiskunde waar onze computers op draaien. Ludwig Wittgenstein is een onderscheiden oorlogsheld en erfgenaam van een schatrijke Weense grootindustrieel. Hij is 30 jaar en heeft net zijn fortuin weggegeven. De jonge Oostenrijker heeft geen enkele opleiding afgerond en krijgt zijn boek niet ­gepubliceerd. Het is een boek waarvan hij denkt dat het alle filosofische problemen oplost.

Ze hebben elkaar voor de oorlog ontmoet in Cambridge, Engeland, als Wittgenstein de colleges van Russell volgt. Sinds die eerste ontmoeting is er zeven jaar verstreken en een oorlog waarin Engeland vocht tegen Oostenrijk. De briljante en oorspronkelijke ideeën van Wittgenstein hebben zich uitgekristalliseerd tot een extreem compact en ondoorgrondelijk werk van nog geen 70 pagina’s. Een uitgever is mogelijk geïnteresseerd, op voorwaarde dat de bekende Russell het voorwoord schrijft. Gedurende de oorlog hebben Russell en Wittgenstein per brief contact gehouden. Maar Wittgenstein is bang dat zijn leermeester niets van zijn levenswerk begrijpt. Hij stelt daarom voor om elkaar te ontmoeten en het boek gezamenlijk door te nemen.

Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Bertrand Russell staat nog onder curatele van de Britse overheid en de wapenstilstand is jong. Wenen ligt in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk dat net uit elkaar is gevallen. Een bezoek aan de voormalige vijand lijkt geen goed idee. Ze spreken daarom af in Holland, dat in de oorlog neutraal is gebleven. Voor de oorlog bracht Russell zijn huwelijksreis door in Den Haag en Scheveningen. Nu verblijft hij een week in hotel Pomona met Dora, een van zijn twee maîtresses.

De schuinsmarcheerder Russell en de rigide Wittgenstein, het is een opmerkelijk stel. Daar zitten ze dan op die twaalfde december 1919. Ze hebben elkaar jaren niet gezien. Maar Wittgenstein wil niet over persoonlijke dingen praten. Zin voor zin, uren achter elkaar en zonder onderbreking, legt hij zijn boek uit. Russell is een van de scherpste geesten van zijn tijd en heeft het dan al twee keer aandachtig bestudeerd. Wittgenstein krijgt de hoop dat hij eindelijk iemand zijn ideeën kan uitleggen. Als Russell hem een paar maanden later zijn voorwoord toestuurt, blijkt dat hij zich heeft vergist. Russell heeft er niets van begrepen, vindt Wittgenstein. Hij weigert het boek te publiceren met het voorwoord en de uitgever haakt af.

Wittgenstein geeft het op. Hij wordt basisschoolleraar in een uithoek van de Alpen. Uiteindelijk wordt het boek in 1921 alsnog uitgebracht, eerder ondanks dan dankzij Wittgenstein. In de jaren die volgen, wordt het de bijbel van een groep innovatieve wetenschappers die de wereld verovert. Tot groot chagrijn van Wittgenstein, die vindt dat ook zij het verkeerd begrijpen. De Tractatus Logicus Philosophicus, zoals het boek heet, is tegenwoordig vaste prik voor iedereen die filosofie studeert. Het is een van de belangrijkste werken van de afgelopen eeuw. En een van de meest ondoorgrondelijke.

Een klein maar belangrijk deel van de ­geschiedenis van dat boek speelde zich af op Molenstraat 53. Al meer dan 25 jaar organiseert de Vereniging voor Wijsbegeerte te ’s Gravenhage jaarlijks meerdere lezingen in het Parkhotel. Op 15 december 2012 is er ter afsluiting van het jubileumjaar van het hotel een speciale lezing over de Tractatus, bedoeld voor een breder publiek. Daar kunnen ze u waarschijnlijk het beste vertellen waarom het zo’n moeilijk boek is.